Znana opowieść głosi, że pierwsza pizza Margherita – klasyczna pizza neapolitańska z mozzarellą, sosem pomidorowym i bazylią – przygotowana została w 1889 roku przez Raffaela Esposito z restauracji Brandi na cześć królowej Małgorzaty Sabaudzkiej.

Najlepszy neapolitański pizzaiolo przygotował ponoć na powitanie monarchini trzy różne pizze: jedną z oliwą, serem i bazylią; drugą z cecenielli czyli stynkami, trzecią wreszcie z mozzarellą i pomidorami. Tę ostatnią jego żona Maria Giovanna Brandi, zainspirowana barwami włoskiej flagi, ozdobiła ponoć listkiem świeżej bazylii. Kiedy następnego dnia zapytano kucharza o nazwę tej ostatniej, która najbardziej zasmakowała królowej, odpowiedział on: „niechże nazywa się Margherita”.

Nie jest to opowieść prawdziwa, ale to nieistotne, bo jest bardzo ładna.

W pracy Usi e costumi di Napoli e contorni descritti e dipinti z 1858 roku, Francesco de Bourcard pisał:

„Pizze najzwyklejsze, zwane coll’aglio e l’oglio polewane są oliwą, a na wierzchu, prócz soli, układa się oregano i drobno posiekane ząbki czosnku. Inne pokrywane są tartym serem i doprawiane smalcem, po czym na ich wierzch kładzie się kilka listków bazylii. Do tych pierwszych dodaje się często maleńkie rybki; do drugich cienkie plastry mozzarelli. Czasem używa się także plastrów szynki, pomidorów, małży itd. Czasem, zawijając ciasto, tworzy się danie zwane calzone”.

Stąd historycy i filologowie wysnuwają wniosek, że pizze do margherity podobne istniały wcześniej, a królowa do niczego nie była potrzebna: na plackach pokrytych sosem pomidorowym cienkie plastry mozzarelli układano tak, że przypominały białe płatki margerytki. Małgorzata poślubi Humberta I i na włoskim tronie zasiądzie dopiero 29 lat po tym, jak w piśmie pojawi się pierwszy przepis na pizzę z pomidorami, mozzarellą  bazylią.

Pizza Margherita to dziś chronione przez prawo Unii Europejskiej danie neapolitańskie par excellence, ale warto pamiętać, że powstało ono dzięki otwartości tego miasta na inne kultury, swoistej międzynarodowej współpracy: samo słowo pizza spokrewnione jest z arabskim pita, oznaczającym chleb, a cienki placek rodowici Neapolitańczycy podpatrzyli prawdopodobnie u przybyszów z Bliskiego Wschodu. Pomidory przybyły do Europy – a więc i na Półwysep Apeniński – z Ameryki, najlepsza mozzarella zaś powstaje z mleka bawołów, które przyprowadzili ze sobą do Włoch hindusi.

Przy okazji – i tylko częściowo nie na temat – nie mogę powstrzymać się przed zamieszczeniem tu jednej z najpiękniejszych włoskich piosenek pod tytułem, a jakże, Margherita.